Cmentarz żydowski i synagoga w Nitrze

Nitra, jedno z najstarszych miast Słowacji (przez wielu uznawane za najstarsze), znana jest przede wszystkim z monumentalnego zamku i wczesnochrześcijańskich tradycji. Synagoga w Nitrze wraz z cmentarzem żydowskim są świadectwem istnienia społeczności żydowskiej, która miał duży udział w rozwoju miasta! Spacerując ulicami Nitry, warto zboczyć z głównych turystycznych szlaków i odwiedzić dwa niezwykle znaczące miejsca!

Oba obiekty nie tylko przypominają o wielowiekowej obecności Żydów w regionie, ale też stanowią ważny element słowackiego dziedzictwa kulturowego. Wizyta tutaj to lekcja historii, duchowości i tolerancji, a zarazem chwila zadumy nad przemijaniem i pamięcią o tych, którzy współtworzyli to miasto.

Lokalizacja i dojazd

Nitra znajduje się w zachodniej części Słowacji, około 90 kilometrów od Bratysławy. Do miasta można bez trudu dojechać samochodem autostradą D1 lub drogą ekspresową R1, a podróż z Bratysławy zajmuje około godziny. Do Nitry kursują również regularne autobusy i pociągi z największych słowackich miast.

Synagoga położona jest w samym sercu historycznego centrum, przy ulicy Pri Synagóge, niedaleko placu Svätoplukovo námestie i głównego deptaka. To bardzo dogodne położenie – budynek łatwo włączyć w zwiedzanie miejskich atrakcji, takich jak zamek, stary ratusz czy katedra św. Emmerama.

Cmentarz żydowski natomiast znajduje się w północno-zachodniej części miasta, przy ulicy Dolnohorská. Można do niego dojechać samochodem lub komunikacją miejską, a także dojść pieszo – spacer z centrum zajmuje około 30 minut. Miejsce to położone jest na niewielkim wzniesieniu, z którego rozpościera się widok na panoramę Nitry. Warto zaplanować wizytę w godzinach porannych lub przed zachodem słońca – światło dodaje wtedy temu miejscu wyjątkowej atmosfery.

Historia społeczności żydowskiej w Nitrze

Historycy sugerują, że osadnictwo żydowskie istniało tujuż od czasów średniowiecznych. Od 1248 roku istniała ufortyfikowana osada żydowska (Castrum Judeorum), a Żydzi wspominani są w różnorodnych dokumentach. Od XIV wieku istniała na przedmieściach dzielnica żydowska „Parovske”. później, aż do XVI wieku informacje są bardzo skąpe, a w kolejne wzmianki i społeczności żydowskiej pojawiają się w 1522 roku. Żydom w Nitrze nie było wolno mieszkać w mieście więc mieszkali we wspomnianej już „dzielnicy” na przedmieściach. Na początku XVIII wieku w wielu miastach na Słowacji Żydzi zostali wypędzeni. Rzeczywiście nie występują oni w dokumentach z tego okresu. Dopiero w 1740 roku osiedliły się w Nitrze pierwsze rodziny żydowskie. Początkowo była to niewielka społeczność zajmująca się handlem, rzemiosłem i pożyczkami. W 1767 roku odnotowano 167 obywateli żydowskich w mieście. W XIX wieku liczba Żydów w mieście znacząco wzrosła, a Nitra stała się jednym z ważniejszych ośrodków życia żydowskiego na zachodniej Słowacji.

W połowie XIX wieku Żydzi stanowili około 30% mieszkańców Nitry, a ich obecność była widoczna w wielu sferach – od handlu, przez edukację, po kulturę. W 1881 roku powstała tu szkoła żydowska, a gmina utrzymywała własne instytucje religijne i społeczne. Społeczność nitrańska była wewnętrznie zróżnicowana – obok ortodoksyjnych wiernych istniały grupy bardziej postępowe, co widać było również w architekturze synagogi.

Podczas XX międzywojennego Żydzi w Nitrze stanowili bardzo ważną część społeczności, bo należało do nich np. 98 z łącznej liczby 129 sklepów spożywczych w Nitrze oraz 66 z 65 sklepów odzieżowych

Tragiczny rozdział w historii Żydów w Nitrze rozpoczął się wraz z II wojną światową. W 1940 roku w Nitrze mieszkało około 4300 Żydów. W 1942 roku większość została deportowana do obozów zagłady, głównie do Auschwitz i Majdanka. Po wojnie do Nitry wróciła grupa ocalałych (prawdopodobnie około 600 osób), a życie religijne już nigdy nie odzyskało dawnej dynamiki, chociaż powoli się toczyło. W 1950 roku w Nitrze zostało już tylko około 150 Żydów. Pod koniec XX wieku było to już około 60 osób. W latach sześćdziesiątych zniszczona została mykwa, a następnie budynek szkoły żydowskiej.

Dziś o obecności tej społeczności przypominają głównie synagoga i cmentarz – milczący świadkowie bogatej przeszłości.

Synagoga w Nitrze – dostępność, bilety i wnętrze

Synagoga w Nitrze jest jednym z ciekawszych przykładów architektury mauretańsko-bizantyjskiej na Słowacji. Została zbudowana w 1911 roku według projektu Lipóta Baumhorna, autora wielu synagog w całym regionie. Budynek przyciąga uwagę swoją fasadą ozdobioną orientalnymi motywami i charakterystyczną kopułą.

Po wojnie synagoga w Nitrze została zdewastowana i przez pewien czas służyła jako magazyn. W latach 90. XX wieku rozpoczęto jej stopniową renowację, a obecnie obiekt pełni funkcję centrum kulturalnego i galerii sztuki. Wewnątrz znajduje się sala koncertowa, przestrzeń wystawowa oraz ekspozycje – Historia i tradycje Żydów w Nitrze, Widoki Nitry – Alena Bugárová, Grafika – Shrag Weil oraz Wystawa stała „Židovská Nitra”. Zachowały się również elementy oryginalnego wyposażenia, w tym bima i fragmenty malowideł.

Synagoga w Nitrze jest otwarta dla zwiedzających we wtorki, środy, czwartki, soboty i niedziele. Godziny otwarcia różnią się od siebie. We wtorki 13.00 – 18.00, w środy i czwartki 9.00-12.00 oraz 13.00-18.00, a w soboty i niedziele od 13.00 do 18.00. Bilety kosztują symbolicznie kilka euro, a wstęp na wydarzenia kulturalne – koncerty, wystawy czy spotkania – bywa bezpłatny. To miejsce, które łączy historię, kulturę i sztukę, a jego atmosfera zachwyca zarówno wierzących, jak i świeckich odwiedzających.

O tym co się dzieje w synagodze możecie przeczytać na stronie Centrum Informacji Turystycznej Miasta Nitra.

Historia synagogi

Budowa nitrianskiej synagogi przypadła na czas rozkwitu lokalnej społeczności żydowskiej. Wybór Baumhorna na architekta był nieprzypadkowy – jego styl łączył nowoczesność z tradycją, co doskonale oddawało ducha żydowskiego życia na początku XX wieku. Synagoga mogła pomieścić kilkaset wiernych, a jej wnętrze zdobiły bogate ornamenty, kolorowe witraże i arabeskowe wzory.

Podczas II wojny światowej budynek został splądrowany, a po deportacjach wiernych popadł w ruinę. W okresie socjalizmu przez lata pełnił funkcję magazynu, co uratowało go paradoksalnie przed całkowitym zniszczeniem. Po upadku reżimu komunistycznego władze Nitry wraz z organizacjami żydowskimi rozpoczęły starania o renowację. Dziś odrestaurowana synagoga jest jednym z najważniejszych przykładów uratowanego dziedzictwa żydowskiego na Słowacji.

Choć nie odbywają się tu już regularne nabożeństwa, wciąż czuć ducha dawnego miejsca modlitwy. Wystarczy spojrzeć na piękną kopułę, wysmukłe arkady i odrestaurowane motywy orientalne – każdy detal opowiada o dawnym splendorze i sile kultury, która przetrwała mimo prób wymazania jej z historii.

Cmentarz żydowski w Nitrze i jego historia

Żydowski cmentarz w Nitrze jest jednym z najstarszych i najlepiej zachowanych na zachodniej Słowacji. Założony został prawdopodobnie w połowie XVIII wieku i funkcjonował nieprzerwanie do lat 40. XX wieku. Na jego terenie znajduje się około pięciu tysięcy nagrobków – od prostych kamiennych stel po bogato zdobione macewy z hebrajskimi i niemieckimi inskrypcjami. Teren cmentarza podzielony jest na dwie części – ortodoksyjną (starszą) oraz neologiczną. Cmentarz żydowski w Nitrze zajmuje powierzchnię około 6 hektarów.

Spacer po tym miejscu to wyjątkowe doświadczenie. Niewielkie drzewa, ciche alejki i porośnięte mchem nagrobki tworzą niezwykły klimat, a widok na całe miasto dodaje jeszcze mu „uroku”. Cmentarz, o którym mowa to główna nekropolia żydowska, ale na terenie miasta jest jeszcze kilka mniejszych, których stan jest zły.

Wśród zasłużonych osób, które na cmentarzu zostały pochowane wymieniani są m.in.:

• Ezechiel Baneth /1773-1854/, rabin, który nauczał w szkole żydowskiej w Parowcach. Jako wybitny uczony, znany był nawet poza granicami monarchii. Zmarł uznawany za świętego, a jego grób stał się miejscem pielgrzymek.
• Max Pollak /1832-1918/, zbudował cegielnię w Nitrze i był jej właścicielem.
• Artur Vero-Veisz /1858-1921/, zbudował odlewnie i spichlerze zbożowe w Nitrze i był ich właścicielem.

Stan obecny

Cmentarz jest otwarty dla zwiedzających w czwartki i niedziele w godzinach 8.00-15.00. Jeżeli chcielibyście odwiedzić go w innym terminie to musicie zadzwonić pod numer 0908 482 679 i się umówić. Podczas naszej wizyty furtka była po prostu otwarta, a był to jeden z dni dostępnych do zwiedzania. Wstęp na teren cmentarza jest bezpłatny i powinniście zaplanować około pół godziny do godziny.

Mimo że nie jest to typowa atrakcja turystyczna, warto poświęcić chwilę, by oddać hołd dawnym mieszkańcom miasta i poczuć atmosferę minionych wieków.

Podsumowanie – dlaczego warto odwiedzić?

Odwiedzając Nitrę, nie sposób ograniczyć się jedynie do zamku czy katedry. Synagoga w Nitrze i cmentarz żydowski to miejsca, które uczą pokory i przypominają o bogactwie kulturowym miasta. Choć przesiąknięte są historią trudną i bolesną, to jednocześnie stanowią piękne świadectwo przetrwania. Dla miłośników historii, architektury czy duchowości będzie to z pewnością punkt obowiązkowy podczas wizyty w regionie.

Spacer po dawnym domu modlitwy, gdzie echo muzyki łączy się z przeszłością, czy chwila zadumy w cieniu nagrobków, pozwalają spojrzeć na Nitrę z zupełnie innej perspektywy. To podróż w czasie, ale też w głąb ludzkiej pamięci. Warto poświęcić kilka godzin, by odkryć ten mniej znany, ale niezwykle poruszający fragment słowackiego dziedzictwa.

Jeżeli synagoga w Nitrze Wam się spodobała to polecam także inne teksty o obiektach tego typu, np. Synagogi Świętokrzyskie.