Udostępnij
Pomimo tego, że storczyki kojarzą nam się z tropikami lub kwiatkami, które dostajemy na różne okazje, to są to rośliny, które możemy również spotkać rosnące dziko w Polsce. Świętokrzyskie storczyki nie są tak spektakularne, jak ich egzotyczni koledzy, ale są wyjątkowe i robią wrażenie!
Czym są storczyki?
Storczykowate (Orchidaceae Juss.) to rodzina roślin obejmująca od 21950 do 26049 gatunków zgrupowanych w 880 rodzajach. Występują one prawie na całym świecie. Wśród storczykowatych zastosowanie użytkowe ma np. wanilia płaskolistna, wyróżniają się także rodzaje falenopsis i cymbidium.
W Polsce występuje około 50 gatunków storczyków i wszystkie są pod ochroną. W regionie świętokrzyskim rośnie około 30 gatunków, ale często znalezienie ich nie należy do najłatwiejszych!
Ochrona przyrody
Wszystkie storczykowate w Polsce są pod ochroną. Są to rośliny delikatne i wrażliwe na zmiany warunków, w których rosną. Jeżeli znajdziecie storczyka w terenie, to jak najbardziej warto zrobić mu zdjęcie czy podziwiać, ale ważne, żeby go nie ruszać. Jeżeli ktoś z Waszych znajomych (bo Was o to nie posądzam :)) chciałby mieć takie dzikie storczyki w ogródku lub doniczce, to musicie wiedzieć, że to się nie uda. Rośliny te związane są ze środowiskiem, w którym występują dziko i nie tolerują zmian, dlatego wszelkie próby przeniesienia ich zabiją roślinę.
Wyhodowane zostały już odmiany ogrodowe, które przystosowane są do życia w ogródkach – można je kupić w sklepach ogrodniczych i uprawiać bez obaw, czy przetrwają.
Jeżeli zastanawiacie się, czy dana roślina jest pod ochroną, czy nie, to najlepiej sprawdzić to bezpośrednio w Rozporządzeniu Ministra Środowiska.
Stanowiska
Świętokrzyskie storczyki dzielą się na te popularne i możliwe do znalezienia, i na te niezwykle rzadkie i trudne do odkrycia. Przy opisie konkretnych gatunków nie ma podanej lokalizacji w obawie przed zniszczeniem stanowisk. Jeżeli natomiast dobrze poszukacie, to na pewno znajdziecie obszary, gdzie one występują! :)
W większości miejsc storczyki występują naturalnie i od lat, ale niektóre siedliska powstały z udziałem człowieka. Tzw. buczyny storczykowe, których przykładem są lasy na górze Patrol, zawdzięczają powstanie środowiska sprzyjającego storczykom działalności cementowni i zmiany pH gleby.
Świętokrzyskie storczyki – gatunki
Storczyki świętokrzyskie występują w różnych częściach regionu i najlepiej szukać ich późną wiosną i na początku lata. Oprócz wymienionych poniżej możecie znaleźć również inne okazy.
Buławnik
To rodzaj roślin obejmujący 19 gatunków. Występują one w Europie, Azji, Afryce i Ameryce Północnej. W Polsce spotykane są trzy gatunki – buławnik mieczolistny, wielkokwiatowy i czerwony. Wszystkie można spotkać w regionie świętokrzyskim, są to jednak rośliny rzadkie i narażone na wyginięcie.
Buławnik wielkokwiatowy to roślina mająca od 20 do 60 cm wysokości z kilkunastoma kwiatami na łodydze. Mają one biało-żółty kolor. Buławnik mieczolistny (na zdjęciu) posiada podobną wysokość i wielkość kwiatów, ale jego liście nie są zaokrąglone, a spiczaste. Kiedy zacząłem poznawać świętokrzyskie storczyki, buławniki były pierwszymi okazami, które spotkałem.
Gnieźnik
Gnieźniki to rodzaj storczykowatych obejmujący 73 gatunki. Występują w Ameryce północnej, Afryce, Azji i Europie. W Polsce spotyka się gnieźnika leśnego, sercowatego i jajowatego. Gnieźnik leśny (Neottia nidus-avis) występuje na obszarze całego kraju, ale jest rośliną rzadką. Swoją nazwę zawdzięcza gęsto splątanym korzeniom, które przypominają gniazdo. Spotkacie go także w regionie świętokrzyskim. Nie jest łatwo go znaleźć, bo często jego kolor zlewa się z kolorem liści i ściółki.
Świętokrzyskie stryczki są różnorodne i to jest doskonały dowód potwierdzający tę tezę. Gnieźnik leśny jest przedstawicielem grupy heterotroficznych roślin bezzieleniowych (substancje odżywcze czerpie z syntezy z grzybami).
Storczyk drobnokwiatowy
Kolejnym przedstawicielem storczykowatych jest storczyk drobnokwiatowy. Na pędzie posiada on kilkadziesiąt kwiatów o biały, jasnoróżowym i ciemnoróżowym kolorze. Kwitnie on od maja do czerwca.
Występuje on w Europie i Azji z wyłączeniem skrajnie północnych i skrajnie południowych rejonów. W naszym kraju zniknął z wielu stanowisk, ale nadal występuje na Wyżynie Małopolskiej. Znajdowany jest także w Pieninach, Tatrach i Górach Kaczawskich. W regionie świętokrzyskim ilość stanowisk, na których występuje, jest niewielka – około 10. Pierwsze dane o występowaniu tego storczyka w regionie pochodzą z 1899 roku.
Jest to roślina rzadka i zagrożona, a wśród powodów jej zanikania można podać zarastanie lasem i oranie stanowisk, na których występuje. Szybki rozrost zabudowy jednorodzinnej sprawia, że naturalne środowiska storczyka również szybko się kurczą.
Obuwik pospolity
Obuwik pospolity to jeden ze świętokrzyskich storczyków, który swoim rozmiarem i wyglądem przypomina te rośliny, które znam ze sklepów. Jest on też moim zdaniem najbardziej imponujący, ale każdy z przedstawicieli rodziny storczykowatych w naszym regionie ma coś w sobie. Na pewno na liście „Świętokrzyskie storczyki, które trzeba zobaczyć” ten powinien znajdować się wysoko.
Swoją nazwę zawdzięcza kształtowi kwiatów, który kojarzył się z trzewikiem. Roślina ta ma łodygę o długości około 30-50 cm i często rośnie w kępkach. Na łodydze występują 2-3 spore kwiaty. Podobnie jak poprzednik, występuje on w Europie i Azji, a największa populacja znajduje się prawdopodobnie w Polsce (ponad 250 stanowisk). Występuje tutaj w większych skupiskach na terenie Małopolski i Lubelszczyzny.
Wszystkie świętokrzyskie storczyki są pod ochroną, a obuwik dodatkowo narażony jest na wyginięcie, głównie z powodu niszczenia przez ludzi, którzy próbują przenosić je do ogródków lub niszczą kwiaty.
Storczyk purpurowy
Storczyk purpurowy to kolejny przedstawiciel grupy świętokrzyskie storczyki. Posiada on długą, bo osiągającą do 70 cm łodygę, na której występuje od 30 do 90 kwiatów. Są one jasno i ciemnoróżowe. Kwitnie od drugiej połowy kwietnia do początku czerwca. Rośnie na obrzeżach lasów i w lasach świetlistych o podłożu wapiennym.
Występuje on głównie w Europie Zachodnie, Południowej i Środkowej. Jest to storczyk narażony na wyginięcie, a w Polsce występuje tylko w ograniczonej liczbie stanowisk (10). Można go znaleźć również w regionie świętokrzyskim.
Żłobik koralowy
Jednym z mniejszych storczyków, bo osiągających od 10 do 30 centymetrów wysokości jest żłobik koralowy. Występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej, ale jego liczba zmniejszyła się znacznie i jest narażony na wyginięcie.
Posiada niewielkie, biało-żółte kwiaty, których rozmiar nie przekracza centymetra. Jedna roślina ma najczęściej od kilku do kilkunastu kwiatów. Najlepiej szukać żłobika w maju i czerwcu, bo wtedy właśnie kwitnie. Niezbędne związki do życia czerpią one z symbiozy z grzybami.
Podkolan
To rodzaj z rodziny storczykowatych obejmujący 144 gatunki. Są miejsca w świętokrzyskim, gdzie znajdziecie go bez większego problemu. Wielokrotnie widywałem je podczas spacerów, ale w archiwach nie mogłem znaleźć fotografii. Podkolan biały osiąga wysokość do 50 centymetrów i ma białe, 2-3 centymetrowe kwiaty. Kwitną one od maja do lipca.
Występują one w Europie, Azji i Afryce. Na naszym kontynencie rośnie 5 gatunków, z czego w Polsce – dwa: podkolan biały i zielonawy. Występują one w lasach liściastych, zaroślach i polanach.
Storczyk kukawka
Kolejnym przedstawicielem rodziny storczykowatych jest Storczyk kukawka. Jest to roślina o wysokości od 20 do 50 cm, którą najczęściej możemy spotkać w świetlistych lasach, na łąkach i w zaroślach. Na łodydze występuje około 20-50 kwiatów ciemnoróżowych w kropki w środku i bladoróżowych na zewnątrz.
Storczyk ten występuje w Europie i Azji Zachodniej. W Polsce spotykany jest na około 50 stanowiskach, z których jedne z większych znajdują się w województwie świętokrzyskim na Ponidziu.
Dwulistnik muszy
Jest to jeden ze storczyków, który wiem, gdzie występuje, ale nigdy nie udało mi się go znaleźć w terenie. Osiąga on wysokość do 50 centymetrów, ale najczęściej jest nieco mniejszy.
Swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznym kwiatom, które przypominają siedzące na roślinie owady – są niewielkie i ciemno brązowe. Poznając świętokrzyskie storczyki, musicie poznać też jego!
Kukułka
Ciekawymi przedstawicielami rodziny storczykowatych są gatunki z rodzaju kukułka zwane również stoplamkami. Rodzaj ten obejmuje w zależności od ujęcia od 28 do 75 gatunków. Jego znakiem rozpoznawczym są kropki znajdujące się na liściach. W Polsce występuje około 10 gatunków, a niektóre z nich uprawiane są także jako rośliny ozdobne. Rodzaj kukułka kiedyś nazywał się po prostu storczyk, więc dzisiejsza roślina kukułka plamista, kiedyś nazywała się storczyk plamisty.
Wszystkie gatunki kukułek w Polsce objęte są ochroną, a ich zanikanie spowodowane jest niszczeniem, osuszaniem i uprawą terenów, które kiedyś były użytkami zielonymi.
Oprócz wymienionych gatunków znajdziecie ich oczywiście więcej! Jedne są popularne, a inne starannie ukrywają się przed oczami widzów. Pamiętajcie, żeby ich nie zrywać i nie dotykać – są to rośliny chronione i dobrze im tam gdzie są! :)
