Udostępnij
Jest jedno miasto w świętokrzyskim, które od zawsze kojarzyło mi się ze społecznością żydowską. Myślę, że powodem tego jest działający tam świętokrzyski sztetl. W mieście tym byłem kilka razy, ale cmentarz żydowski w Chmielniku odwiedziłem po raz pierwszy.
Lokalizacja
Cmentarz żydowski w Chmielniku właściwie nazywany jest również Cmentarzem Nowym. Cmentarz Stary znajdował się przy ul. Wspólnej, ale do dzisiejszych czasów nie zachowały się żadne nagrobki. Wróćmy jednak do Nowego.
Dostępność
Cmentarz znajduje się przy ulicy Mruczej. Posiada ogrodzenie i bramę, która jest otwarta. Przy samym kirkucie 2-3 samochody dadzą radę zaparkować. Cmentarz jest dość duży (1 ha), ale większość ogrodzonego terenu jest pusta i porośnięta trawą. Obecny stan cmentarz zawdzięcza odbudowie przeprowadzonej w 2008 roku, ale o tym za chwilę.
Żydzi w Chmielniku
Pierwsze wzmianki o społeczności żydowskiej w Chmielniku pochodzą z XVI wieku. Było to wtedy miasto wielowyznaniowe. Oprócz Żydów silnie rozwinięta (do czasu wygnania) była tu społeczność ariańska. W 1630 roku właściciel Chmielnika – Krzysztof Gołuchowski nadał Żydom przywilej mieszkania, handlu, produkcji alkoholu oraz posiadania synagogi i szkół.
W 1638 roku wybudowano synagogę. Obok niej znajdowały się również inne budynki i obiekty służące społeczności (cmentarz, mieszkanie rabina, szkółka, itp). Potop szwedzki zaznaczył się tragicznie w losach społeczności żydowskiej, która praktycznie cała została wymordowana.
W XVIII wieku Żydzi z Chmielnika zajmowali się na szeroką skalę handlem krajowym i międzynarodowym. W 1820 roku Chmielnik zamieszkiwało 632 Żydów, a 590 Chrześcijan. W pierwszej połowie XIX wieku wśród społeczności żydowskiej Chmielnika pojawili się chasydzi.
W XIX wieku Chmielnik kilkukrotnie nawiedzony był pożarami. Spora ilość domów żydowskich wtedy spłonęła. W 1938 roku w Chmielniku mieszkało już 6670 Żydów. Rok później liczba ta chwilowo spadła, aby po chwili osiągnąć poziom 12 tysięcy osób (napływ z innych miejscowości). Wojnę przetrwało około 500 osób.
W 1941 roku powstało w Chmielniku getto, które objęło praktycznie całe miasto. Na przełomie 1942 i 1943 roku nastąpiła likwidacja getta, a większość z jego mieszkańców została wywieziona do obozu w Treblince.
Po II wojnie światowej kilkunastu Żydów wróciło do Chmielnika ale szybko opuścili miasto.
Historia cmentarza żydowskiego w Chmielniku
Nowy Cmentarz Żydowski w Chmielniku powstał w 1820 roku. Wcześniej istniał również w Chmielniku Cmentarz Stary, znajdujący się obok synagogi. W jego miejscu obecnie znajduje się pomnik – Dom Cienia. Cmentarz Nowy powstał, gdy na starym skończyło się miejsce. Był on otoczony parkanem.
Podczas II wojny światowej miejsce to spotkał los podobny do innych tego typu – zostało zdewastowane przez Niemców. Na cmentarzu pochowano około 250 osób – ofiar Holocaustu. Na jego terenie dokonywano także egzekucji – o jednej z nich, dokonanej na 16 mieszkańcach Sędziszowa przypomina tablica znajdująca się przy bramie.
W 2008 roku dzięki środkom rodziny Kalisz z Hajfy teren cmentarza został uporządkowany, a z pozostałości macew stworzono lapidarium.
Świętokrzyski Sztetl
Miejscem, które również zdecydowanie warto odwiedzić w Chmielniku jest Ośrodek Edukacyjno-Muzealny Świętokrzyski Sztetl. Znajduje się on w dawnej, chmielnickiej synagodze. Posiada bogatą ekspozycję dotyczącą społeczności żydowskich w świętokrzyskim oraz organizuje różnorodne wydarzenia!
Więcej o tym miejscu możecie przeczytać w tekście.
