Udostępnij
Úsov to niewielkie miasteczko na Morawach, skrywa niezwykłe ślady swojej żydowskiej historii. W centrum pamięci o dawnej społeczności znajdują się cmentarz żydowski oraz synagoga w Úsovie– miejsca, które mimo upływu czasu zachowały wyjątkowy klimat i autentyczność.
Odwiedzając Úsov, można poczuć ducha przeszłości, poznać losy lokalnych Żydów i zobaczyć obiekty, których piękno przetrwało ponad wiek. To idealne miejsce zarówno dla miłośników historii, jak i osób szukających refleksji nad kulturą i dziedzictwem regionu.
Lokalizacja i dojazd
Úsov leży w północno-wschodnich Morawach, w kraju (województwie) ołomunieckim, w malowniczej dolinie rzeki Moravy, otoczonej niewysokimi wzgórzami i lasami. Dojazd samochodem jest prosty – miejscowość znajduje się przy lokalnej drodze łączącej Šumperk z mniejszymi wioskami regionu.
Dla podróżujących z większych miast, takich jak Ołomuniec czy Brno, przejazd zajmuje odpowiednio około 40 minut i półtorej godziny. W okolicy dostępne są też przystanki autobusowe łączące Úsov z pobliskimi miejscowościami, co umożliwia zwiedzanie bez samochodu. Samochód ułatwia jednak eksplorację całego miasteczka i jego okolic. Cmentarz oddalony jest od synagogi o kilkadziesiąt metrów. My zostawiliśmy samochód tuż obok jego bramy.
Historia społeczności żydowskiej w Úsovie
Historia Żydów w Úsovie sięga prawdopodobnie XV wieku. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1564 roku. Żydzi w tym regionie trudnili się głównie handlem, rzemiosłem i usługami finansowymi, stając się istotną częścią lokalnej gospodarki. W miarę upływu czasu społeczność rozwijała się, tworząc własne instytucje religijne, edukacyjne i społeczne, które pozwalały zachować tradycję i kulturę żydowską w odosobnionym, niewielkim miasteczku. Podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648) miasto zostało spalone, a wielu mieszkańców zabitych.
W XIX wieku Úsov, podobnie jak wiele miasteczek na Morawach, stał się miejscem intensywniejszego życia społecznego. Funkcjonowała tu synagoga, szkoły żydowskie oraz cmentarz, a lokalni Żydzi brali aktywny udział w życiu gospodarczym i kulturalnym regionu. W 1850 roku mieszkało w Usovie 780 Żydów, którzy stanowili jedną trzecią wszystkich mieszkańców.
Niestety, podobnie jak w innych częściach Europy Środkowej, społeczność żydowska została niemal całkowicie zniszczona podczas II wojny światowej. Wielu mieszkańców zostało deportowanych do obozów koncentracyjnych, a ich dorobek kulturalny i religijny uległ dewastacji. Synagoga w Úsovie została zdewastowana przez nazistów 10 listopada 1938 roku.
Dziś w Úsovie pozostały nieliczne ślady tej bogatej historii – przede wszystkim synagoga i cmentarz. Mimo upływu lat, miejsca te są świadectwem wielowiekowej obecności Żydów w miasteczku. Zachowane nagrobki, architektura i dokumenty pozwalają odtworzyć życie społeczności i jej codzienne zwyczaje, a także zrozumieć znaczenie żydowskiej kultury dla całego regionu.
Synagoga w Úsovie
Synagoga w Úsovie to niewielki, ale urokliwy budynek, który przetrwał do dziś mimo licznych zmian w miasteczku. Zbudowana w tradycyjnym stylu secesyjnym z elementami klasycystycznymi, zachwyca zarówno detalami architektonicznymi, jak i autentycznością wnętrza. Dawniej była centrum życia religijnego i społecznego lokalnej społeczności żydowskiej – odbywały się tu modlitwy i inne wydarzenia. Nie jest to pierwsza synagoga w tym miasteczku, a trzecia budowla.
Pierwsza synagoga w Úsovie powstała prawdopodobnie w XVI wieku, a zniszczona została podczas Wojny Trzydziestoletniej. W 1721 roku miały miejsce wydarzenia, które wpłynęły mocno na społeczność żydowską. Same Jelinek z Dubicka zakłócił nabożeństwo w związku z Jom Kipur i sprawa skończyła się w sądzie, który skazał nie prowokatora, a społeczność żydowską. Synagoga musiała zostać zamknięta i rozebrana. Dopiero w 1783 roku cesarz Józef II zezwolił na budowę nowej synagogi, która przetrwała do dzisiaj.
Po II Wojnie Światowej budynek został sprzedany Ewangelickiemu Kościołowi Braci Czeskich, który zorganizował w nim swój dom modlitwy. W 1993 roku Gmina Żydowska w Ołomuńcu nabyła budynek, a w 2002 roku przekazała go Federacji Gmin Żydowskich w Republice Czeskiej. Jej renowacja zakończyła się w 2009 roku i od tego czasu jest otwarta dla zwiedzających.
Współcześnie synagoga w Úsovie pełni głównie funkcje edukacyjne. Odwiedzający mogą zobaczyć ekspozycję dotyczącą społeczności żydowskiej oraz historii osadnictwa. Nam nie udało się wejść do środka bo wizyta w Usovie była trochę spontaniczna, ale jeżeli będziecie się wybierać, to musicie umówić się na zwiedzanie z wolontariuszami Fundacji Respekt a Tolerance. Możecie to zrobić dzwoniąc pod czeski numer +420 724580940 lub +420 733 673229
Cmentarz żydowski w Úsovie
Cmentarz żydowski w Úsovie znajduje się nieco na uboczu, w spokojnej, części miasteczka. Jest jednym z nielicznych zachowanych cmentarzy w regionie, który dokumentuje wielowiekową obecność Żydów na Morawach. Nagrobki zachowały się w różnym stanie – od całkiem czytelnych inskrypcji po fragmenty zniszczone przez czas i warunki atmosferyczne.
Na cmentarz prowadzi wejście przez dom przedpogrzebowy. Znajduje się na nim inskrypcja po niemiecku i hebrajsku mówiąca:
„Szacunek dla życia – pokój i honor dla śmierci
Niech im ziemia lekką będzie”
Pierwszy cmentarz żydowski w Úsovie powstał w XV wieku. Podczas Wojny Trzydziestoletniej został zdewastowany, a teren, na którym się znajdował przez wieki nazywany był Judenteich – Żydowski Staw. Nowy cmentarz – ten, który przetrwał do dzisiaj powstał w drugiej połowie XVII wieku. Wśród znajdujących się na nim nagrobków przeważają te z XVIII i XIX wieku. Na terenie cmentarza znajdują się jednak także nagrobki z XVII wieku. Na zdjęciach w większości mamy nagrobki starsze, nie bardziej klasyczne. W drugiej części cmentarza znajdują się także nieco nosze, granitowe, zbliżone często inspirowane nagrobkami chrześcijańskimi, a odchodzące wyglądem od typowej macewy.
Ostatnie pogrzeby odbyły się tutaj w latach 30 XX wieku. To właśnie wtedy, większa część społeczności żydowskiej opuściła te regiony. Po II Wojnie Światowej na niektórych nagrobkach dodane zostały ofiary Holokaustu.
Cmentarz pełni funkcję nie tylko miejsca spoczynku zmarłych, ale również edukacyjną i pamięciową. Odwiedzający mogą zobaczyć tradycyjne macewy zdobione hebrajskimi napisami i symbolami religijnymi, które pozwalają poznać kulturę i wierzenia dawnej społeczności. Spacer wśród nagrobków daje wyjątkowe poczucie historii i ciszy, a jednocześnie pozwala oddać hołd tym, którzy tworzyli wielowiekową tradycję regionu.
Warto odwiedzić?
Odwiedziny w Úsovie to podróż w czasie – do świata, który choć częściowo zniknął, wciąż zachował swoje ślady w architekturze, cmentarzach i dokumentach. Cmentarz żydowski i Synagoga w Úsovie to miejsca, które warto zobaczyć nie tylko ze względu na historyczną wartość, ale również możliwość refleksji nad kulturą, tolerancją i dziedzictwem regionu.
Dla miłośników historii, architektury sakralnej i kultury żydowskiej, Úsov oferuje niepowtarzalne doświadczenie. Spacer po cmentarzu i wizyta w synagodze pozwalają zrozumieć znaczenie lokalnej społeczności w historii Moraw i zobaczyć, jak wielowiekowe tradycje mogą przetrwać mimo tragicznych wydarzeń XX wieku. Nawet krótkie zwiedzanie pozwala poczuć klimat miasteczka i docenić piękno zachowanych zabytków.
Wizyta w Úsovie to nie tylko lekcja historii, ale też okazja do spokojnego spaceru i chwil refleksji w miejscach, gdzie przeszłość spotyka się z teraźniejszością. Dla osób planujących wycieczki po Morawach jest to punkt obowiązkowy, który łączy edukację, kulturę i turystykę w jednym miejscu.
Jeżeli ciekawią Was cmentarz żydowskie to Polecam tekst o cmentarzu żydowskim w Holeszowie oraz Trzebiczy,
Pałac w Úsovie
W samym centrum miasteczka znajduje się również pałac w Úsovie, który był siedzibą lokalnej szlachty. Pałac, otoczony niewielkim parkiem, zachwyca klasycystyczną architekturą oraz bogato zdobionymi wnętrzami, w których dawniej odbywały się ważne spotkania towarzyskie i administracyjne.
Obecnie pałac pełni funkcje kulturalne i wystawiennicze – w jego wnętrzach organizowane są wystawy, koncerty i wydarzenia edukacyjne, dzięki czemu stanowi uzupełnienie wizyty w Úsovie. Spacer wokół pałacu pozwala podziwiać zarówno jego fasadę, jak i okoliczny park, tworzący spokojną, zieloną przestrzeń, idealną do krótkiego wypoczynku po zwiedzaniu synagogi i cmentarza żydowskiego.
