Synagoga i cmentarz żydowski w Piotrkowie Trybunalskim

Odwiedzając różne polskie miasta, często sprawdzam czy nie ma w nich synagogi lub cmentarza żydowskiego. Są to miejsca o bardzo różnym stanie zachowania, ale stanowiące ważny element historii miast i wsi. Synagoga i cmentarz żydowski w Piotrkowie Trybunalskim to miejsca, które udało nam się zobaczyć podczas wizyty w tym mieście.

Lokalizacja i dostępność

Synagoga znajduje się w centrum miasta w pobliżu zamku. Kiedyś tuż przy niej znajdował się również cmentarz żydowski, ale został zniszczony. Ten, który przetrwał do naszych czasów znajduje się przy ul. Krętej 20.

Ten zachowany do naszych czasów cmentarz jest zamknięty. Klucze do niego posiada rodzina mieszkająca w domu, który leży praktycznie na terenie cmentarza (dawny dom grabarza). Jest dostępny dla turystów (codziennie od 9.00 do 16.00, w piątki do 15.00, z wyjątkiem sobót i świąt żydowskich). My akurat byliśmy w sobotę (szabat) więc nie udało się wejść do środka.

Historia synagogi w Piotrkowie

Obiekt, który dzisiaj możemy oglądać to tak na dobrą sprawę dwie synagogi – Wielka i Mała.

Synagoga Wielka powstała w 1793 roku na miejscu starszego obiektu. Jej fundatorem był piotrkowski kupiec Mojżesz Kocyn. Została zdewastowana w 1854 roku przez Rosjan. Czternaście lat później została gruntownie przebudowana. Podczas II Wojny Światowej spotkał ją los podobny do większości synagog w Polsce – została zniszczona przez hitlerowców. Służyła tymczasowo jako obóz jeniecki i więzienie dla Żydów. Od 1954 roku znajdowała się w niej sala sportowa klubu Sportowego „Unia”. Po protestach środowiska żydowskiego zaprzestano jednak tej działalności. W 1967 roku zakończyła się renowacja synagogi i przekazana została Miejskiej Bibliotece, która mieściła się tam do 2012 roku.

Jeżeli chodzi o Synagogę Małą (znajdującą się po prawej stronie) to powstała ona w 1775 roku. Podobnie jak sąsiadującą Synagogę Wielką, tak i Małą hitlerowcy zdewastowali podczas II Wojny Światowej. Wyremontowana została wraz z Synagogą Wielką i służyła również jako biblioteka.

Cmentarz żydowski w Piotrkowie

Tak, jak wspomniałem wcześniej Piotrkowie Trybunalskim istniały dwa cmentarze. Pierwszy z nich, już nieistniejący znajdował się tuż obok synagogi. W pierwszej połowie XIX wieku w ramach porządkowania ulic Piotrkowa część terenu cmentarza wywłaszczono i przeznaczono pod zabudowę. Cmentarz był w pełni wykorzystany a nagrobki ulegały erozji. Po wkroczeniu wojsk niemieckich w 1939 roku cmentarz został sprofanowany. Macewy zużyto do celów budowlanych.

Cmentarz, który istnieje do dzisiejszych czasów powstał około 1792 roku i znajduje się nieco dalej od centrum. Zajmuje on ponad 3 hektary. W jego zachodniej części pochowani są miejscowi cadycy. Na cmentarzu znajdują się masowe groby ofiar II Wojny Światowej, podczas której cmentarz uległ dewastacji. W 1976 roku planowano przekształcić go w cmentarz komunalny, ale po głosach sprzeciwu plan nie został zrealizowany. Od 1989 roku jest on wpisany na na listę zabytków, a w 2015 wszystkie nagrobki, a jest ich ponad 1700, zostały zinwentaryzowane (ich spis znajdziecie tutaj).

Piotrkowscy Żydzi

Początek osadnictwa żydowskiego w Piotrkowie sięga XVI wieku. Na mocy przywileju króla Jana III Sobieskiego mogli oni zamieszkiwać w Piotrkowie. Dzielnica, w której mieszkali była nazywana Miastem Żydowskim.

Piotrkowscy Żydzi byli rzemieślnikami i kupcami posiadającymi różnorodne biznesy. Wśród tych, które prowadzili przed II Wojną Światową należy wymienić garbarnie, olejarnie, tartak, cegielnię, młyn czy fabrykę beczek.

Tuż po zajęciu miasta przez Niemców w żydowskiej jego części utworzono getto. Było to pierwsze getto w Europie! W 1940 roku w Piotrkowie przebywało ponad 20 tysięcy Żydów. W chwili likwidacji getta liczba ta zbliżała się do 30 tysięcy. Większość z Żydów piotrkowskich została wywieziona do obozu w Treblince lub innych obozów pracy.

Warto?

Czuję pewien niedosyt w związku z faktem, że na teren cmentarza nie udało mi się wejść. Obejrzałem jedynie fragmenty przez mur. Robi jednak wrażenie, a znajdująca się w centrum Piotrkowa Trybunalskiego synagoga jest miejscem, które warto odwiedzić. Są to kolejne powody, dla których Piotrków powinien znaleźć się na Waszej wycieczkowej liście.