Czy Cmentarz Stary w Kielcach jest stary? – wizyta na najstarszej nekropolii w mieście

Najczęściej na cmentarze zaglądamy w okolicy 1 listopada. Warto jednak odwiedzać je częściej! Cmentarze są świadectwem minionych czasów, miejscem ostatniego spoczynku wielu ludzi związanych z danymi społecznościami, lokalnych bohaterów, działaczy, twórców. Taki też jest Cmentarz Stary w Kielcach!

Cmentarz stary w Kielcach – lokalizacja

Zespół cmentarzy zwany Cmentarzem Starym zlokalizowany jest przy ul. Ściegiennego. Jeździ tam kilka linii autobusowych, ale nie jest on daleko od centrum, a będąc np. na Kadzielni, macie do niego już rzut beretem. Jeżeli wybieracie się samochodem, to najlepiej zostawić go na parkingu przy pomniku Homo Homini.

Historia cmentarza

Mówiąc o Cmentarzu Starym w Kielcach, możemy tak naprawdę mówić o kilku różnych miejscach. Najczęściej mamy na myśli zespół Cmentarza Starego, który obejmuje kilka mniejszych nekropolii. Cmentarzem Starym jest dzisiaj nazywany cmentarz znajdujący się pośrodku całego zespołu, czyli cmentarz katolicki, pochodzący z około 1805 roku.

Wróćmy jednak do początku. Kiedyś cmentarze znajdowały się przy kościołach i tak też było w Kielcach. Katedra, kościół św. Wojciecha czy Kaplica Leonarda miały swoje cmentarze. Zapadła jednak decyzja, aby zaprzestać pochówków w mieście i przenieść cmentarze poza centrum. Tak powstał właśnie zespół cmentarzy, który możemy oglądać do dzisiaj. Na początku był to cmentarz wielowyznaniowy, a później zespół cmentarzy wyznaniowych.

Na przestrzeni lat granice poszczególnych cmentarzy zmieniały się, podobnie jak ich przeznaczenie. Obecnie cmentarz wpisany jest na Listę Zabytków, a na powierzchni prawie 5 hektarów zachowało się ponad 1000 grobów sprzed 1939 roku.

Najdalej wysuniętym cmentarzem była nekropolia muzułmańska. Nie przetrwała ona jednak do naszych czasów, a pamiątką po niej jest istniejąca do dzisiaj ulica Mahometańska. Według niektórych źródeł najstarszą tablicą jest pochodząca z 1832 roku.

Znani Kielczanie

Wśród wielu mogił znajdziecie tu groby ludzi znanych, związanych z naszym miastem:

• Marcela Gombrowicz – matka pisarza Witolda Gombrowicza
• Feliks Jaroński – pianista i pedagog
• Sylwester Kowalczewski – pedagog, działacz turystyczny i krajoznawczy (jego imię nosi szlak Kielce-Chęciny)
• Franciszek Loeffler – poseł, działacz PPS
• Tadeusz Włoszek – założyciel pierwszego muzeum regionalnego (część zbiorów w Muzeum Historii Kielc)
• Franciszek Ksawery Kowalski – architekt kielecki. Zaprojektował m.in. Plac Wolności, kielecką cerkiew, cmentarz żydowski i teatr
• Rodzina Stumpf – właściciele kieleckiego teatru i hotelu polskiego oraz browaru
• Bronisław Saski – właściciel kamienicy i apteki przy kieleckim rynku
• Jan Daszewski – lekarz, założyciel biblioteki publicznej w Kielcach
• Arkadiusz Płoski – powstaniec styczniowy, wydawca “Gazety Kieleckiej”
• Wojciech Szczepaniak – harcerz, rozstrzelany przez Niemców u stóp Pierścienicy podczas II Wojny Światowej
• Stefan Artwiński – aptekarz, prezydent Kielc
• Władysław Huet – nauczyciel gimnazjum im. J. Śniadeckiego, właściciel dzisiejszej Willi Hueta
• Jan Strasz – dyrektor gimnazjum i liceum im. Stefana Żeromskiego
• Karol Sieklucki – właściciel cegielni w miejscu dzisiejszych bazarów
• Jan Hoenigman – kieleckie kupiec, pierwszy właściciel dworku przy ul. Kościuszki
• Kazimierz Smoleński – cukiernik, właściciel cukierni na rogu ulicy Sienkiewicza i Małej

Oczywiście to tylko niektóre z postaci, spacerując po cmentarzu znajdziecie ich znacznie więcej.

Cmentarz Partyzancki

Cmentarz Stary w Kielcach powstawał od swojej północnej części. Sporą część, położoną przy ul. Sołtysiaka stanowi Cmentarz Partyzancki. Na jego terenie pochowani są żołnierze, którzy zginęli podczas II Wojny Światowej oraz weterani. Swoje miejsce ma tutaj również prezydent Kielc Stefan Artwiński. Na cmentarzu znajdują się także symboliczne pomniki poświęcone ofiarom Katynia czy Obozów Zagłady. Pośród grobów warto zwrócić uwagę na mogiłę Wojciecha Szczepaniaka, który aresztowany jako młody żołnierz AK nie wydał swoich towarzyszy, za co został rozstrzelany na kieleckim Stadionie. Jego szczątki zostały ekshumowane i przeniesione na cmentarz. Cmentarz powstał po II Wojnie światowej, a na jego terenie znajduje się ponad 300 nagrobków.

Cmentarz Prawosławny

Cmentarz Stary w Kielcach dzisiaj kończy się w tym miejscu, ale pierwotnie jak już wiecie znajdował się jeszcze jeden cmentarz – muzułmański. Cmentarzem najdalej położonym od centrum miasta jest nekropolia, która łączy w sobie cmentarz komunalny, wojskowy z czasów I Wojny Światowej i Powstań oraz Prawosławny. Ten ostatni dzisiaj jest najmniej liczny, ale oprócz grobów z czasów zaborów, znajdziemy tu także pochówki współczesne. Na środku cmentarza znajduje się kaplica z tablicą upamiętniającą proboszcza kieleckiej cerkwi, która znajdowała się na dzisiejszym skwerze im. Stefana Żeromskiego.

Wśród osób pochowanych na cmentarzu prawosławnym znajdowali się na początku głównie żołnierze i urzędnicy państwowi. Rozwój społeczności prawosławnej w Kielcach związany był nierozerwalnie z zaborami. Religia ta zagościła w Kielcach po powstaniu listopadowym i styczniowym. Parafia prawosławna powstała w naszym mieście w 1856 roku i pod koniec zaboru rosyjskiego liczyła ponad cztery i pół tysiąca osób. Większość prawosławnych wyjechała wraz z wycofywaniem się wojsk rosyjskich podczas I Wojny Światowej.

Warto zwrócić na cmentarzu na kurhan. Pochowany w nim jest dowódca garnizonu kieleckiego wraz ze swoją chrześnicą. Podania mówią, że w samym kurhanie znajdują się dwa pomieszczenia. W jednym pochowana jest 10 letnia Barbara wraz z pełnym wyposażeniem pokoiku dziecięcego, a w drugim sam dowódca. Do tej pory nikt nie podjął się sprawdzenia tych opowieści.

Jeżeli ciekawi Was ta tematyka to zapraszam do innego tekstu – Kieleckie cerkwie – historia i współczesność.

Cmentarz Ewangelicki

Jednym z cmentarzy znajdujących się na terenie dzisiejszego zespołu był cmentarz ewangelicki. Znajdował się on tuż za dzisiejszym cmentarzem partyzanckim. Cmentarz Stary w Kielcach początkowo był katolicki, ale osoby innych wyznań również mogły być tam chowane. Dopiero z czasem wydzielono dla nich specjalne części.

Na przestrzeni lat ilość pochówków Ewangelików spadała, a potrzeba miejsca pod nowe groby katolików rosła. Dzisiaj groby ewangelickie stanowią niewielki odsetek na tym cmentarzu. Pośród nich znaleźć można zasłużonych dla miasta:

• Henryk Zander – pastor zboru kieleckiego
• Karol Reichelt – założyciel i pierwszy komendant Kieleckiej Ochotniczej Straży Ogniowej
• Alfons Welke – twórca i właściciel firmy „Marmury Kieleckie”

Smutnym jest fakt, że często groby ewangelickie były niszczone, aby zrobić miejsce kolejnym. Niektóre z płyt nagrobnych do dzisiaj zobaczyć możecie w bramie wjazdowej od strony ul. Zygmunta Kwasa.

Ciekawostką są tutaj groby leżące przy murze cmentarza i mające kontynuację po drugiej stronie. Związane to było z małżeństwami mieszanymi – katolicko-ewangelickimi. Dzięki takiemu zabiegowi rodziny pochowane były razem, a uroczystości pogrzebowe odbywały się po jednej lub drugiej stronie. Przykładem takiego grobu jest grobowiec rodziny Karschów i Welke. Odwiedzając Cmentarz Stary w Kielcach, warto pamiętać także o tej części historii naszego miasta.

Cmentarz Żołnierzy Radzieckich

Cmentarz Stary w Kielcach ma także część, która jest bardzo rzadko odwiedzana, a najczęściej służy jako skrót na cmentarz komunalny. Jest to cmentarz żołnierzy radzieckich poległych w walkach w regionie świętokrzyskim. Nie jest to oryginalne miejsce ich pochówku. Zwłoki zostały przetransportowane w to miejsce dopiero w latach siedemdziesiątych XX wieku. Szacuje się, że na terenie cmentarza pochowano ponad 4000 osób. Oprócz tablic nagrobkowych na cmentarzu znajduje się również pomnik autorstwa Stefana Maja.

Warto odwiedzić Cmentarz Stary w Kielcach?

Nie znajdziecie tutaj alejek z kostki i równych jak od linijki rzędów grobów. W ciągu swojej ponad 200-letniej historii na cmentarzu powstała specyficzna atmosfera. Spacerując pomiędzy drzewami, można się wyciszyć i oglądać mijane nagrobki. Znajdziecie tu niesamowitą aurę i pamiątki po kilku pokoleniach Kielczan. Cmentarz Stary w Kielcach to miejsce, które warto odwiedzić!

Jeszcze kilka zdjęć!