Synagogi świętokrzyskie

Przed II Wojną Światową w świętokrzyskim istniało wiele gmin żydowskich. W wielu miastach i miasteczkach znajdowały się synagogi, z których niewielka część przetrwała do naszych czasów. Postanowiłem zebrać te budynku i przedstawić Wam synagogi świętokrzyskie!

Lokalizacja

Synagogi w województwie świętokrzyskim znajdowały się w wielu miejscowościach. Udało mi się zebrać 14 obiektów, które przetrwały do naszych czasów. Jeżeli wiecie o istnieniu jakiejś innej synagogi to koniecznie dajcie mi znać. Jeżeli planujecie wycieczkę po województwie to synagogi świętokrzyskie są miejscami wartymi uwagi.

Synagogi świętokrzyskie – obiekty istniejące

Kielce

Pomimo, że dzisiejszy budynek nie przypomina pierwotnego wyglądu synagogi to jest to miejsce warte uwagi. Od jakiegoś czasu stoi puste i chyba nikt nie ma na nie pomysłu, a szkoda.

Obiekt wybudowany został w 1909 roku, ale koncepcja jego budowy sięga 1897 roku. Została ona zniszczona podczas II Wojny Światowej. Na początku służyła jako magazyn zrabowanego mienia żydowskiego.

W 1951 roku rozpoczęto przebudowę tego co pozostało po synagodze z przeznaczeniem jej wnętrz na pomieszczenia Archiwum Państwowego, które działało w tym miejscu do 2010 roku (wtedy rozpoczęła się przeprowadzka do nowej siedziby).

Pierwotnie synagoga w Kielcach była wykonana z cegły i reprezentowała styl mauretańsko-neoromański i była przeznaczona dla 400 osób. Przy budynku znajdował się dom rabina i mykwa (łaźnia rytualna), które zostały zburzone podczas budowy Alei IX Wieków Kielc w latach 70 XX wieku.

Chęciny

Przywilej zezwalający na budowę synagogi w Chęcinach został wydany w 1638 roku. Jej wnętrze pokryte było kiedyś polichromiami. Aro-ha-kodesz zrobiony jest z czarnego marmuru. W 1905 roku dotknął jej pożar. Budynek niszczał na przestrzeni lat. W latach dziewięćdziesiątych synagoga przeszła remont, a siedzibę w niej znalazł Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. Aktualnie budynek stoi pusty, ale gmina pozyskała pieniądze na rewitalizację budynku.

W dawnych czasach nie rzadkie były sytuacje, gdy ludność żydowska stanowiła dużo ponad połowę mieszkańców Chęcin (podobno rekord to 90%).

Działoszyce

W Działoszycach istniała gmina żydowska, w skład której wchodziło kilka okolicznych miejscowości. Majątek gminy stanowiła murowana synagoga, trzy domy modlitwy, łaźnia i dom przytułkowy. Od lat 20 XX wieku obowiązywała w mieście tradycja, że burmistrzem miasta jest Chrześcijanin, a zastępcą Żyd.

Synagoga, której ruiny możemy oglądać powstała najprawdopodobniej w 1852 roku na miejscu drewnianej, która spłonęła. Ruiny wpisane są do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A/630 z 4.01.1988).

Więcej o Działoszycach przeczytacie w tekście – Działoszyce.

Nowy Korczyn

Synagoga została zbudowana w 1659 roku na mocy przywileju króla Jana II Kazimierza. Zniszczona podczas III Wojny Północnej w 1724 roku została odbudowana i mogła pomieścić, aż 700 osób. W 1885 budynek został dotknięty pożarem. Dziesięć lat później została przebudowana.

Wewnątrz budynku znajduje się sala modlitewna, do które wchodzimy przez przedsionek. Pierwotnie z niego mogliśmy się udać na piętro do Babińca. Na ścianach możemy zobaczyć resztki polichromii. Najciekawszym jednak chyba elementem jest oprawa Aron ha-kodesz (szafy ołtarzowej). Wnęka otoczona jest kolumnami, a zwieńczona tablicą z dekalogiem oraz lwami podtrzymującymi koronę.

Więcej o tym miejscu w tekście – Synagoga w Nowym Korczynie.

Wodzisław

Sama synagoga powstała w zależności od teorii albo w XVII wieku (około 1620) – wtedy miała zostać przekazana gminie, albo około stu lat później. Podczas II Wojny Światowej synagogę spotkał podobny los co innych budynków tego typu. Niemcy zdewastowali ją i zamienili na magazyn. Ludność żydowską z Wodzisławia wywieziono do obozu w Treblince, a około 300 osób rozstrzelano na pobliskim cmentarzu.

Po wojnie synagoga pełniła funkcję spichlerza. W 1967 roku została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.171 z 23.06.1967). Osiem lat później planowano otworzyć w niej centrum kultury, ale remont szybko przerwano. W 1987 roku wichura zerwała dach i od tego czasu budynek popada w coraz większą ruinę.

Więcej o tym miejscu w tekście – Synagoga w Wodzisławiu.

Busko Zdrój

Synagoga została zbudowana w 1929 roku na miejscu dawnej, drewnianej budowli. Podczas II Wojny Światowej została zdewastowana i przerobiona na magazyn. Obecnie jest ona w prywatnych rękach i znajduje się w niej sklep. Nie zachowało się nic do dzisiejszych czasów z oryginalnego wyposażenia i wnętrza.

Pińczów

Stara synagoga w Pińczowie uchodzi za jedną z najstarszych w Polsce. Zbudowana została pod koniec XVI wieku, a już z 1636 roku pochodzą wzmianki o pracach restauracyjnych.

Aktualnie synagoga jest zarządzana przez Muzeum Regionalne w Pińczowie. Prezentowana jest w niej ekspozycja związana z Żydami. Wnętrze jest bogato zdobione polichromią.

Synagoga otoczona jest murem, w którym wkomponowane są fragmenty macew pochodzące z rozbiórki domów i innych miejsc, w których zostały wykorzystane jako surowiec budowlany.

Chmielnik

Synagoga w Chmielniku była używana przez żydów ortodoksyjnych, a jej budowa ukończona została w 1634 roku. Osobna jej część byłą przeznaczona na mężczyzn, a osobna dla kobiet (babiniec).

To właśnie w tym mieście, w niektórych okresach jego istnienia ludność żydowska stanowiła prawie 80% społeczeństwa. W styczniu 2014 roku we wnętrzu dawnej synagogi powstał Świętokrzyski Sztetl – Ośrodek opowiadający historię żydów w Chmielniku i całym regionie.

W środku znajduje się interesująca ekspozycja, organizowane są różnorodne wystawy i spotkania. Warto zwrócić uwagę na znajdującą się tam bimę (podwyższone miejsce, z którego czytana byłą tora lub pełniło rolę mównicy), która wykonana jest w całości ze szkła.

Więcej o tym miejscu w tekście – Synagoga w Chmielniku.

Szydłów

Synagoga powstała w latach 1534-1564. Miała ona charakter budowli obronnej, co widać do dnia dzisiejszego. Posiada ona obniżoną względem gruntu salę modlitw oraz przybudówkę, w której znajdował się babiniec (dobudowany w XVIII wieku). Prawdopodobnie przed wybudowaniem tego obiektu istniała w Szydłowie jakaś synagoga wcześniej.

Podczas wspomnianego już remontu synagoga ozdobiona została malowidłami wewnątrz. Na przestrzeni późniejszych last wnętrze obiektu zostało zniszczone najprawdopodobniej podczas pożaru.

Po II Wojnie Światowej pełniła ona funkcję magazynu oraz kina. Od 1967 pełniła ona funkcję domu kultury. Odnowiona została w latach osiemdziesiątych poprzedniego wieku.

Obecnie we wnętrzu znajduje się ekspozycja przedmiotów związanych z Żydami. Możemy także podziwiać pozostałości polichromii.

Więcej o tym miejscu w tekście – Synagoga w Szydłowie.

Sandomierz

Synagoga w Sandomierzu powstała na przełomie XVII i XVIII wieku. W jej miejscu prawdopodobnie istniał wcześniejszy obiekt. Podobnie jak kielecka w przeszłości tak i ta jest siedzibą Archiwum Państwowego.

Zniszczona podczas II Wojny Światowej. Remontu i adaptacji na dzisiejsze cele doczekała się w latach siedemdziesiątych XX wieku. W środku zachowały się fragmenty polichromii, a na uwagę zasługuje także gotycki portal wejściowy pochodzący z sandomierskiego zamku.

Klimontów

Synagoga powstała w 1851 roku. Pierwotnie obok niej znajdował się dom rabina oraz łaźnia. Trudno określić dokładną datę powstania budynku, a ta wspomniana znajduje się na kamiennej tabliczce na budynku. Jest na niej także nazwisko Jana Sobkowskiego – prawdopodobnie budowniczego. Dopiero jednak w 1865 roku w budżecie gminy żydowskiej pojawia się pozycja związana z wyposażeniem synagogi.

Jak wiele obiektów tego typu w Polsce, tak i synagoga w Klimontowie została zdewastowana przez Niemców podczas II Wojny Światowej. W budynku urządzony został magazyn zrabowanych kosztowności.

Po wojnie we wnętrzach synagogi znajdował się magazyn oraz punkt skupu owoców i warzyw, a w 1959 roku przeszła ona na własność skarbu państwa. Obecnie należy ona do Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP.

Synagogi świętokrzyskie są w różnym stanie zachowania. Wśród tych opuszczonych, ta w Klimontowie moim zdaniem jest w najlepszym.

Więcej o tym miejscu w tekście – Synagoga w Klimontowie.

Ożarów

Dawna synagoga w Ożarowie znajduje się przy drodze do Tarłowa. Dzisiaj nie wygląda ona okazale – nie wiedząc o jej historii łatwo można budynek minąć przejazdem.

Zbudowana została w drugiej połowie XVIII wieku. Została zdewastowana podczas II Wojny Światowej. Po tym okresie znajdowało się w budynku kino. Budynek zyskał nowy dach, zmieniono okna i portale drzwiowe. Obecnie znajduje się w niej sklep.

Połaniec

Synagoga w Połańcu została wybudowana w XVIII wieku. Została ona spalona w 1943 roku. Jej rekonstrukcję możecie zobaczyć w Skansenie w Sanoku. Tuż obok niej w latach dwudziestych XX wieku zbudowany został obiekt murowany. Był on zbliżony wymiarami do synagogi drewnianej i składał się z dużej sali modlitwy i kilku mniejszych pomieszczeń.

Obecnie mieści się w niej Sala Królestwa Świadków Jehowy.

Tarłów

Synagoga w Tarłowie powstała w 1786 roku na miejscu starej budowli, która spłonęła kilkanaście lat wcześniej. Obecne ruiny są efektem zniszczeń dokonanych podczas I Wojny Światowej. Obiektu nie odbudowano, a funkcje religijne pełnił dom modlitwy. Plany renowacji obiektu istniały, ale nigdy nie zostały wprowadzone w życie.

Obecnie ruiny nie posiadają dachu, a w środku rosną drzewa. Teren dookoła ruin jest zaśmiecony. Patrząc na rozmiar drzew i krzewów, jest duża szansa, że korzenie narusza lada rok konstrukcję ścian, które już są mocno popękane.

Więcej o tym miejscu w tekście – Synagoga w Tarłowie.

Synagogi świętokrzyskie – obiekty nieistniejące

Oprócz obiektów, po których zachował się jakikolwiek ślad istniało również sporo synagog, o których istnieniu wiemy jedynie z dokumentów historycznych. Znajdowały się one m.in w:

• Bodzentyn
• Końskie
• Małogoszcz
• Nowa Słupia
• Opatów
• Radoszyce
• Raków
• Skarżysko-Kamienna
• Starachowice
• Włoszczowa

Jak widzicie synagogi świętokrzyskie są w różnym stanie. Przypominają one o czasach, gdy Chrześcijanie i Żydzi żyli ze sobą w świętokrzyskich miastach i miasteczkach. Warto pamiętać, że z tych kilku, a nawet kilkunastu tysięcznych społeczności wojnę przetrwały pojedyncze jednostki.

Zdjęcia synagog z Połańca, Sandomierza i Buska Zdroju pochodzą z Google Street View.